ช่วยด้วย ! ผู้ป่วยเกรี้ยวกราด

ผู้ป่วยสมองเสื่อมบางรายมีอารมณ์โกรธเกรี้ยวกราด ด่าทอ ข่มขู่ กรีดร้อง ขว้างปาสิ่งของ หรือทำร้ายร่างกาย ก่อให้เกิดความเครียด และอาจทำให้ผู้ดูแลกังวลเรื่องความปลอดภัยของตัวเอง

ปัญหาพฤติกรรมนี้ไม่ได้เกิดกับผู้ป่วยทุกคน พบว่าผู้ป่วยที่มีพื้นนิสัยเดิมอ่อนโยนใจเย็นสามารถเปลี่ยนแปลงเป็นโมโหร้าย หรือที่เคยใจร้อนมาก่อนก็อาจอารมณ์รุนแรงขึ้น 

การทำความเข้าใจถึงสาเหตุของพฤติกรรมดังกล่าว เรียนรู้จักนิสัยใจคอและทราบความต้องการของผู้ป่วย จะช่วยลดความเกรี้ยวกราดทางอารมณ์ในผู้ป่วยลง และป้องกันโอกาสเกิดในคราวต่อไป

หาสาเหตุความเกรี้ยวกราด
พฤติกรรมก้าวร้าวโกรธง่ายโมโหร้ายของผู้ป่วยสมองเสื่อมอาจเกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่น

1. หงุดหงิดจากความสามารถของสมองลดลง เช่น การสูญเสียความจำ ความยากลำบากในการสื่อสารให้คนอื่นเข้าใจ การทำอะไรไม่ได้ตามต้องการ หรือไม่เข้าใจสิ่งที่เกิดขึ้นรอบตัว เป็นต้น  

2. มีอาการเจ็บปวดทางร่างกายหรือไม่สบายใจ แต่สื่อสารไม่ได้  

3. อึดอัดไม่สบายใจเมื่ออยู่กับคนบางคน หรืออยู่ร่วมกับคนจำนวนมาก  

4. อยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ไม่สบายใจ เช่น ห้องมืดเกินไป ร้อนหรือหนาวเกินไป มีเสียงดังรบกวน หรือไม่รู้ว่ากำลังอยู่ที่ไหน  เป็นต้น

5. มีภาวะซึมเศร้า

6. มีการติดเชื้อในร่างกาย เช่น ติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ

7. ได้รับผลข้างเคียงจากยาบางประเภท 

เคล็ดลับดับความเกรี้ยวกราด
1. ปรับท่าทีของผู้ดูแล

ท่าทีของผู้ดูแลหรือคนใกล้ชิด มีความสำคัญอย่างยิ่งในการลดความเกรี้ยวกราดของผู้ป่วยสมองเสื่อม มีข้อแนะนำดังนี้

- แสดงความเป็นมิตร ทั้งสายตา คำพูด และการปฏิบัติต่อผู้ป่วย

- เลี่ยงการยืนหรืออยู่ในระดับสูงกว่า อยู่ใกล้ผู้ป่วยเกินไป หรือสัมผัสตัวขณะผู้ป่วยกำลังโกรธอยู่ ผู้ป่วยจะรู้สึกว่าถูกคุกคาม
 
- พยายามสงบสติอารมณ์ เพราะผู้ป่วยมักจะโต้ตอบตามท่าทีของผู้ดูแล หากรู้สึกเริ่มโกรธอาจหายใจลึก ๆ หรือหลบไปจากบริเวณนั้นสักครู่ก่อน  

- รับฟัง ตั้งใจฟังสิ่งที่ผู้ป่วยพูดหรือพยายามสื่อสารกับเรา 

- ปลอบโยน ให้ผู้ป่วยรับรู้ว่าเราเข้าใจและเห็นอกเห็นใจ  

- พูดกับผู้ป่วยด้วยท่าทีสงบ เลี่ยงการให้เหตุผล หรือการอธิบายยาว ๆ 

- เลี่ยงการโต้เถียง ยอมตามไปก่อนแล้วค่อยเบนความสนใจในภายหลัง

2. สังเกตอาการทางร่างกายการและแสดงออก 

แก้ปัญหาที่พบในจุดนั้นก่อน ผู้ป่วยอาจมีอาการไม่สบายตัว เจ็บปวดตามร่างกาย หรือไม่สบายใจ มักจะแสดงอาการดังต่อไปนี้

- ผู้ป่วยลูบหรือดึงส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกายบ่อย ๆ

- สีหน้าบูดเบี้ยว หวาดกลัว หรือขบฟันแน่น

- นั่งตัวงอ แกว่งตัว หรือดูไม่สบาย

- กินน้อย เบื่ออาหาร

- กระสับกระส่าย ผุดลุกผุดนั่ง เดินไปมา 

- มีอาการบวม แดง หรืออักเสบในร่างกาย 

- มีไข้ 

3. สังเกตว่าผู้ป่วยมักอารมณ์รุนแรงในช่วงเวลาไหน 

มีอะไรเป็นตัวกระตุ้น เช่น

- ง่วงนอน 

- ไม่อยากถูกบังคับ เช่น ไม่อยากอาบน้ำ ไม่อยากแปรงฟัน ไม่อยากแต่งตัว

- สิ่งแวดล้อม เช่น สภาพอากาศร้อนเกินไป เสียงดัง คนพลุกพล่าน เป็นต้น  

4. สร้างบรรยากาศสงบผ่อนคลาย

- จัดสิ่งแวดล้อมให้รู้สึกอบอุ่นปลอดภัยและสบาย เช่น มีแสงสว่างพอเพียงไม่มีซอกมุมมืดที่อาจทำให้ผู้ป่วยเกิดความกลัว 

- ติดภาพที่ผู้ป่วยชอบ เปิดเพลงเบา ๆ เปิดเสียงธรรมชาติ เช่น นกร้อง กลิ่นหอมของดอกไม้ เป็นต้น สังเกตว่าผู้ป่วยมีความชอบส่วนตัวอย่างไรบ้าง หรือผ่อนคลายในบรรยากาศแบบไหน 

- ชวนทำกิจกรรมที่ให้ความเพลิดเพลิน เช่น ฟังเพลงโปรด ร้องเพลง เต้นรำ ชวนทำงานศิลปะ ชวนรับประทานอาหารว่าง เล่นกับสัตว์เลี้ยง หาตุ๊กตานุ่ม ๆ ให้กอด เป็นต้น หากทราบว่าผู้ป่วยมักอารมณ์เสียในช่วงเวลาไหน อาจเตรียมสร้างบรรยากาศดี ๆ ไว้ก่อน   

- หากผู้ป่วยชอบให้นวด บีบนวดแขน ขา หรือมือ นวดเบา ๆ เพื่อการผ่อนคลาย  อาจนวดพร้อมครีมทาผิวเพื่อให้มีกลิ่นหอมสร้างบรรยากาศสดชื่นสบายตัว  

5. ให้ผู้ป่วยได้นอนหลับเพียงพอ 

การนอนหลับพักผ่อนไม่พอจะส่งผลต่ออารมณ์ของผู้ป่วยทำให้อารมณ์เสียง่าย ในห้องนอนควรสงบผ่อนคลาย ที่นอนและหมอนนอนสบาย ผ้าห่มนุ่ม อุณหภูมิพอเหมาะ เป็นต้น 

6. ชวนผู้ป่วยเคลื่อนไหวร่างกาย หรือออกกำลังกาย

การออกกำลังกายช่วยให้นอนหลับได้ดีขึ้น และยังช่วยลดความกระวนกระวาย ความก้าวร้าว อาจชวนผู้ป่วยออกกำลังกายด้วยกัน หรือพาเข้าร่วมกลุ่มออกกำลังกายในชุมชนหากผู้ป่วยชอบ 

7. ชวนทำกิจกรรมกระตุ้นสมองและความจำ

กิจกรรมต่าง ๆ ที่ช่วยกระตุ้นสมอง เช่น เกมฝึกสมอง ตามความชอบและความสามารถของผู้ป่วย อย่างเช่น  จับคู่ภาพ คิดเลขง่าย ๆ แยกสีกระดุม โยนบอลลงตะกร้า หรือกิจกรรมในชีวิตประจำวัน เช่น พับผ้า จัดโต๊ะอาหาร ทำอาหาร ชวนดูภาพถ่ายครอบครัว หรือชวนผู้ป่วยเล่าเรื่องราวในอดีตที่ชอบ เป็นต้น 

ดูแลผู้ดูแล 


- พยายามตั้งสติให้มาก หลีกเลี่ยงการถกเถียงหรือปะทะกับผู้ป่วย เพื่อความปลอดภัยทั้งของผู้ป่วยและผู้ดูแลเอง
- ถ้าผู้ป่วยจะทำร้ายร่างกาย ให้เดินเลี่ยงไป หรือขอความช่วยเหลือจากคนอื่น 
- หากผู้ดูแลเครียดหรือรับมือกับปัญหาไม่ได้ ปรึกษาคนในครอบครัว แพทย์ นักสังคมสงเคราะห์ กลุ่มสนับสนุนผู้ดูแล เช่น สมาคมผู้ดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อม